Literatuurlijst Zen en oosters en westers denken.

'

Voor andere pagina's zie de overzichtspagina.

1. Uitgangspunt
2.1 Praktische levenswijsheid; menselijke basisfuncties
2.2 Zen

2.2.1 Introductie; Zen voor beginners
2.2.2 Zen, boeddhisme en psychologie
2.2.3 Zen, sociaal bewustzijn en sociale actie
2.2.4 De verhouding leraar-leerling, alsmede persoonlijke overdracht, in het boeddhisme
2.2.5 Omgaan met leven en dood, rouw en begrafenis in het Westerse Zen-boeddhisme
2.2.6 Zen en cultuur
2.2.7 Zen en filosofie
2.2.8 Dogen Kigen, belangrijk Zen-auteur
2.2.9 Zen, boeddhisme en christendom
2.2.10 Koan-teksten en koan-training
2.2.11 Zen en Japans militairisme en nationalisme
2.3 Oosterse tradities
2.3.1 Boeddhisme
2.3.2 Verwante Oosterse tradities
2.4 Westerse tradities
2.4.1 Westerse tradities algemeen
2.4.2 Jodendom en christendom en islam algemeen
2.4.3 Wortels van Jodendom en christendom en islam
2.4.4 Teksten die buiten de christelijke en/of joodse canon bleven
2.4.5 Andere waardevolle Westerse teksten
2.5 Verhouding Oost en West
2.5.1.1 Oosters en Westers denken
2.5.1.2 Westerse leraren van Oosterse tradities
2.5.2 Een oorspronkelijke invalshoek: het sjamanisme in Oost en West
9. Achtergrond van de lijst

Actuele links die naar deze pagina verwijzen

1. Uitgangspunt

Deze lijst - een inhoudsopgave vindt u direct hierboven - is ontstaan als verzameling en samenvatting van wat ik als relevante literatuur ben tegengekomen over de betreffende onderwerpen en gedurende een groot aantal jaren. Soms werd mij de betreffende tekst in de schoot geworpen zonder dat ik er iets voor hoefde te doen, andere heb ik gevonden na lang zoeken. De samenhang van de onderwerpen is die welke ik in de loop van de jaren heb ervaren of als de meest voor de hand liggende beschouw. De teksten en onderwerpen lenen zich in veel gevallen ook voor lezing los van elkaar en van de aangeduide samenhang (zie ook Achtergrond van de lijst). Suggesties voor aanvullingen in de vorm van beargumenteerde weergave van de inhoud van hier niet vermelde literatuur, of voor verbeteringen, zal ik in overweging nemen. E-mail: info @ bk-books.eu (N.B. de spaties voor en na @ weglaten!).

2.1 Praktische levenswijsheid; menselijke basisfuncties

Epictetus, Encheiridion: handboekje: gevolgd door capita selecta uit 'de gesprekken', Amsterdam (De Driehoek) enkele drukken
of
Epiktetos, Zakboekje: Wenken voor een evenwichtig leven, Nijmegen (SUN) enkele drukken

Feitse Boerwinkel,  Inclusief denken: Een andere tijd vraagt een ander denken, Bussum (Paul Brand) 1971-veertiende [licht gecorrigeerde] druk (1966-eerste), 96 pp.

Tjeu van den BerkHet mysterie van de hersenstam: Over basisfuncties, psychosomatiek en spiritualiteit, Zoetermeer (Meinema) 2001, --- met waardevolle literatuurlijst

Charles W. Brooks, Bemin je zinnen: Opnieuw ontdekken van zintuiglijk ervaren, Uitgeverij de Toorts (Haarlem)1978

Terug naar bovenaan pagina

2.2 Zen

2.2.1 Introductie; Zen voor beginners

--zie ook: "Zen, boeddhisme en christendom: Thich Nhat Hanh"


Shunryu Suzuki, Zen-begin: Eindeloos met Zen beginnen: Ongedwongen gesprekken over Zen-meditatie en praktijk, Deventer (Ankh-Hermes) meerdere drukken

Idem, Branching Streams Flow in the Darkness: Zen Talks on the Sandokai, Edited by Mel Weitsman and Michael Wenger, Berkeley / Los Angeles / London (Univ. of Calif. Press) 2000 [Er is inmiddels een Nederlandse vertaling bij uitgeverij Asoka: Stromend in het donker]

Idem, Niets is zo, Deventer, Ankh-Hermes, 2002

Thich Nhat HanhHet gras wordt groener: Meditatie in aktie, Rotterdam (Asoka) 2000

Idem, Adem is bewustzijn: Anapanasati-soetra, Nieuwerkerk a/d IJssel (Asoka) 1999, 74 pp.

Idem, Leven in aandacht: Commentaar op het Satipatthana-Soetra, Nieuwerkerk a/d IJssel (Asoka) 2002, 181pp.

Idem, Our Appointment with Life: Discourse on Living Happily in the Present Moment, Translation and Commentary on The Sutra on Knowing the Better Way to Live Alone, Berkeley CA (Parallax Press) 1990, 54pp.

Hogen (Daido) Yamahata, On the Open Way: Liskeard (Jiko Oasis Books) z.j., ISBN 0951937200, via: Jiko Oasis Books, Liskeard, PO Box 10, Cornwall PL14 8YW, England

K. Graf von Dürckheim, De cultuur van de stilte, Deventer (Ankh-Hermes) meerdere drukken

K. Graf von Dürckheim, Ons dagelijks leven als oefening: De weg tot verandering, Deventer (Ankh-Hermes) meerdere drukken

Philip Kapleau, De drie pijlers van zen: Leer, oefening en verlichting, Deventer (Ankh-Hermes) meerdere drukken

John Daido LooriThe Eight Gates of Zen: Spiritual Training in an American Zen Monastery, New York (Dharma Communications) 1992, --- met waardevolle literatuurlijst

Katsuki Sekida, Zen Training: Methods and Philosophy, New York/Tokyo (Weatherhill) meerdere drukken 

David Brazier, The Feeling Buddha: A Buddhist Psychology of Character, Adversity and Passion,[ met noten, bibliografie en register,] New York (Fromm) 1998, 207 pp. (ook in het Nederlands bij Asoka)

Terug naar bovenaan pagina

2.2.2 Zen, boeddhisme en psychologie

--zie ook onder "Oosters en Westers denken: Alan Watts"


David Brazier, Zen Therapy, London (Constable) 1995 [ook in het Nederlands bij uitgeverij Asoka]

Han F. de Wit, Contemplatieve psychologie, (Kok Agora) meerdere drukken

Han F. de Wit, De verborgen bloei: over de psychologische achtergronden van spiritualiteit, (Kok Agora) meerdere drukken

Han F. de Wit, De lotus en de roos, (Kok Agora) meerdere drukken

D.E. Harding, ON HAVING NO HEAD: ZEN AND THE REDISCOVERY OF THE OBVIOUS, met voorwoord van Huston Smith, London etc. (Arkana – Penguin Books) 1986, 84 pp. [ook in het Nederlands uitgegeven in 1989 bij uitgeverij Altamira]

David Loy, Lack and Transcendance: The Problem of Death and Life in Psychotherapy, Existentialism and Buddhism, New York (Humanity Books) 2000, met uitgebreide literatuurverwijzingen en register, 196pp.

2.2.3 Zen, sociaal bewustzijn en sociale actie

--zie ook: "Zen, boeddhisme en christendom: Thich Nhat Hanh"


Bernard Glassman/Rick Fields, Instructions to the Cook: A Zen Master's Lessons in Living a Life That Matters, New York (Bell Tower) 1996 (inmiddels in het Nederlands vertaald)

Ruben L.F. Habito, Total Liberation: Zen Spirituality and the Social Dimension, New York (Orbis) 1989 (mogelijk inmiddels in het Nederlands vertaald)

David Brazier, Het nieuwe boeddhisme: Suggesties voor een andere leefwijze, Rotterdam (Asoka) 2003, 316pp.

2.2.4 De verhouding leraar-leerling, alsmede persoonlijke overdracht, in het boeddhisme

--zie "Zen, boeddhisme en psychologie: Han F. de Wit, De verborgen bloei, hoofdstuk 10"


Jiko Linda Cutts, 'Face to Face: The Meaning Comes Alive', [about dharma transmission and its ceremony,] Green Gulch Farm, December 1996, Reprinted from Wind Bell, Volume 31, No.2, Summer 1997; op Internet: 'Face to Face: The Meaning Comes Alive'

David Brazier, hoofdstuk 12 (pp. 213-233) van Het nieuwe boeddhisme: Suggesties voor een andere leefwijze, Rotterdam (Asoka) 2003, 316pp.

2.2.5 Omgaan met leven en dood, rouw en begrafenis in het Westerse Zen-boeddhisme

Philip Kapleau, The Wheel of Life and Death: A Practical and Spiritual Guide, New York e.a.a. (Doubleday) meerdere uitgaven; ook met de titel The Zen of Living and Dying, Boston (Shambala) 1998 [vertaald in het Nederlands als "De Zen van leven en sterven", Den Haag (East-West Publications) 2001]

Thich Nhat Hanh, Geen dood en geen vrees: Bemoediging en wijsheid voor de levenden, [=vert. van No Death, No Fear, 2002,] Utrecht/Antwerpen (Servire) 2004, 192pp.

Terug naar bovenaan pagina

2.2.6 Zen en cultuur

--zie ook "Zen en Japans militarisme en nationalisme"


Robert M. Pirsig, Zen and the Art of Motorcycle Maintenance: An Inquiry into Values, London (Corgi Books - Transworld Publishers) 1977[, oorspronkelijke editie 1974], 406 pp.[, ook in het Nederlands vertaald als 'Zen en de kunst van het motoronderhoud']
Idem, Lila: Een onderzoek naar zeden, Amsterdam (Ooievaar Pockethouse) 1995-derde druk, 439 pp.[, = vertaling van Lila: An Inquiry into Morals, 1991]

David R. Loy, 'PREPARING FOR SOMETHING THAT NEVER HAPPENS: THE MEANS/END PROBLEM IN MODERN CULTURE', in: International Studies in Philosophy, Vol. 26 Nr 4, pp. 47-67 [Het artikel is op Internet te vinden: http://sino-sv3.sino.uni-heidelberg.de/FULLTEXT/JR-ENG/loy5.htm .]

David R. Loy, 'On the Duality of Culture and Nature', in: Philosophica, Vol. 55, January 1955, pp. 9-35 [Het artikel is op Internet te vinden: http://sino-sv3.sino.uni-heidelberg.de/FULLTEXT/JR-ENG/loy3.htm .]

David Loy, Lack and Transcendance: The Problem of Death and Life in Psychotherapy, Existentialism and Buddhism, New York (Humanity Books) 2000, met uitgebreide literatuurverwijzingen en register, 196pp.

2.2.7 Zen en filosofie

--zie ook "Zen, boeddhisme en christendom: Masao Abe en Meister Eckhart"
--zie ook "Zen en cultuur: Pirsig, Loy"
--zie ook "Verwante Oosterse tradities: Renard" uitgebreid en diepgaand over non-dualisme
--zie ook "Verwante Oosterse tradities: René Ransdorp, Zwervend met Zhuang Zi: Wegwijs in de taoïstische filosofie; wie zoekt naar de onmiskenbare en fundamentele verwantschap van Zen met het taoïsme kan zich geen betere bron en inleiding voorstellen


Masao Abe, Zen en het Westerse denken, (Kok Agora) 1997

Masao Abe, Zen and Comparative Studies, Honolulu (University of Hawai'i Press) 1977

David Loy, Nonduality: A STUDY IN COMPARATIVE PHILOSOPHY, New York (Humanity Press) 1998, 346 pp., met uitgebreide noten en geannoteerde bibliografie, en register

David Loy, Lack and Transcendance: The Problem of Death and Life in Psychotherapy, Existentialism and Buddhism, New York (Humanity Books) 2000, met uitgebreide literatuurverwijzingen en register, 196pp.

2.2.8 Dogen Kigen, belangrijk Zen-auteur

Dogen Kigen, De Schatkamer van het Oog van de Ware Leer: Eerste selectie uit de Shobogenzo, met toelichtende informatie; Met een aanhangsel "Dogen over Boeddhanatuur" (Prof. Masao Abe), Utrecht (Kosmos-Z&K) 1997, --- met literatuurlijst

Steven Heine, Dogen and the Koan Tradition: A Tale of Two Shobogenzo Texts, Albany NY (State University of New York Press) 1994

2.2.9 Zen, boeddhisme en christendom

--zie "Zen en filosofie: Masao Abe"
--zie "Zen, sociaal bewustzijn en sociale actie: Ruben L.F. Habito"
--zie "Zen, boeddhisme en psychologie: Han F. de Wit"
--zie "Koan-teksten en koan-training: het boek van AMA Samy"
--zie "Oosters en Westers denken: Alan Watts"
--zie ook "Zen, bewustzijn en sociale actie: Brazier" omdat daar vragen aan de orde komen die niet alleen het boeddhisme maar ook het christendom direct raken (zie mijn bespreking)
--de werken van Eckhart worden algemeen geroemd om hun (spirituele en filosofische) diepgang en genoemd als de meest aan Zen verwante denkstijl in het Westen, althans op het punt van de combinatie van hoogstaande spiritualiteit en niet-dualistisch denken; hoewel zij impliciet zeer veel verwijzen naar andere teksten en voorstellingen kunnen zij goed op zich zelf gelezen worden in deze zeer toegankelijke en betrouwbare vertaling van C.O. Jellema; zij lijken echter eenvoudiger dan zij soms zijn
--de boeken van von Dürckheim (zie "Basisteksten Zen voor beginners: K. Graf von Dürckheim" maar ook daar niet genoemde boeken van hem) bevatten een verwerking van belangrijke elementen uit de christelijke traditie, waaronder uit de Duitse mystiek
--de boeken van Enomiya-Lassalle (zie hieronder) zijn deels interessant vanwege hun vergelijk tussen Zen en (vooral rooms-katholieke) mystieke en vroomheidstradities, maar ook deels als praktische handleiding
--de boeken van Abe en Ives zijn meer interessant vanwege de theologische en filosofische vergelijking van grondslagen
--de boeken van Thich Nhat Hanh zijn zeer toegankelijk geschreven en geven een zeer boeiende en waardevolle ontmoeting van boeddhisme en christendom weer; tevens vormen ze zowel een goede inleiding in het (zen-)boeddhisme voor mensen met een christelijke achtergrond als een treffende en inspirerende visie op en uitleg van belangrijke waarden en voorstellingen van het christendom en van een ethische en spirituele levenshouding in het algemeen
--de toegankelijke en directe boeken van Anthony de Mello vormen een radicale uitnodiging tot en diepgaande inleiding in de spirituele weg waarbij hij Jezus' boodschap combineert met inzichten uit oosterse tradities


Meister Eckhart, Over God wil ik zwijgen: [I] De traktaten: Vertaald door C. O. Jellema, Groningen (Historische uitgeverij) 1999-2e druk, [met Nawoord van C.O. Jellema, ]199pp.

Idem, Over God wil ik zwijgen: II Preken: Vertaald door C. O. Jellema, Groningen (Historische uitgeverij) 2001, [met Nawoord van C.O. Jellema, en met Vergelijkingstabel van de nummering]323pp.

Masao Abe, Buddhism and Interfaith Dialogue, London (Macmillan) 1995

Christopher Ives (ed.), Divine Emptiness and Historical Fullness: A Buddhist-Jewish-Christian Conversation with Masao Abe, Valley Forge, PA (Trinity Press International) 1995

H.M. Enomiya-Lassalle, Zen-meditatie: Ontmoeting tussen zen en christendom, Baarn (Ambo) meerdere drukken

H.M. Enomiya-Lassalle, Zen und Christliche Mystik, Freiburg i.B. (Aurum) meerdere drukken

H.M. Enomiya-Lassalle, Meditatie en godservaring, Nijmegen (Gottmer) meerdere drukken

H.M. Enomiya-Lassalle, Zazen en de Geestelijke Oefeningen van de Heilige Ignatius: Oefeningen om tot het ware bestaan te komen, Nijmegen/Brugge (Gottmer/Emmaüs) 1978

H.M. Enomiya-Lassalle, Inleiding tot de Zen-meditatie: praktische aanwijzingen, Baarn (Ambo) meerdere drukken 

Thich Nhat HanhBoeddha leeft, Christus leeft, met een voorwoord van Broeder David Steindl-Rast, O.S.B., en een inleiding van Elaine Pagels, met verklarende woordenlijst en adressen, Nieuwerkerk a/d IJssel (Asoka) 2000

Thich Nhat HanhJezus en Boeddha als broeders, met Voorwoord en Adressen, Rotterdam (Asoka) 2001, [= vertaling van: Going home]

Anthony de Mello, De weg van Stilte, Amsterdam (Samsara Uitgeverij) 2005 (oorspr. Spaans 1992), 191pp.

Terug naar bovenaan pagina

2.2.10 Koan-teksten en koan-training

--zie "Introductie; Zen voor beginners: Kapleau, Loori en Sekida"
--zie "Dogen Kigen, belangrijk Zen-auteur: Heine"


'Koan: het vraagstuk van leven en dood', [= hoofdstuk III] in: AMA Samy, Waarom kwam Bodhidharma naar het Westen?: De ontmoeting van zen met het Westen, Nieuwerkerk a/d IJssel (Asoka) 1998, 62-78

2.2.11 Zen en Japans militarisme en nationalisme

Brian (Daizen) A. Victoria, Zen at War, New York/Tokyo (Weatherhill) 1997, met noten, literatuurlijst en index, 228 pp. (zie ook de Duitse vertaling:)

Brian (Daizen) Victoria, Zen, Nationalismus und Krieg: Eine unheimliche Allianz, aus dem Englischen von Theo Kierdorf in Zusammenarbeit mit Hildegard Höhr, Berlin (Theseus-Verlag) 1999, 400 pp., met noten en literatuurlijst (N.B. De Duitse uitgave bevat geen index, maar wel twee belangrijke hoofdstukken meer, over zowel de historische wortels als de mogelijke en wenselijke toekomst van Zen, boeddhisme en godsdiensten in het algemeen ten opzichte van staat, geweld en geweldloosheid) 

David Brazier, hoofdstuk 11 van Het nieuwe boeddhisme: Suggesties voor een andere leefwijze, Rotterdam (Asoka) 2003, 316pp.

2.3 Oosterse tradities

2.3.1 Boeddhisme

Zie de aparte Literatuurlijst Boeddhisme voor beginners, met daarin ook aandacht voor enkele studieboeken voor gevorderden.

Voor het ontstaan van het boeddhisme, en met name van de belangrijkste ideeën (de 'leer') in hun historische en sociale context, zie mijn bespreking van Gombrich' boek How Buddhism Began en van Collins' boek Selfless Persons.

Voor een beknopte maar informatieve en inhoudsrijke inleiding in het boeddhisme, vooral in ontstaansgeschiedenis en spiritualiteit van het Mahayana-boeddhisme en de oudere Zentradities, zie Mu Soeng, The Diamond Sutra: Transforming the Way we Perceive the World, Somerville MA (Wisdom Publications) 2000, pp. 1-68. Voor de geschiedenis van het niet-dualisme zie ook uitgebreid "Verwante oosterse tradities: Renard" en "Verwante oosterse tradities: Ransdorp"

2.3.2 Verwante Oosterse tradities

Rita Beintema, Jnana yoga in de praktijk: - een weg naar vrijheid -, Amsterdam (samsara)2005, 140pp.

Douwe Tiemersma, Naar de Openheid, Gouda (Uitgeverij Advaita Centrum) 2003, [Tweede druk, ]104 pp. (1983-1e)

Philip Renard, Non-dualisme: De directe bevrijdingsweg, Cothen (Felix Uitgeverij) 2005, 333pp.

René Ransdorp, Zwervend met Zhuang Zi: Wegwijs in de taoïstische filosofie, Budel (DAMON) 2007[, met illustraties, literatuurlijst en lijst van veelvoorkomende Chinese woorden], 333pp. [mijns inziens niet alleen een magistraal overzicht van en inleiding in het denken van Zhuang Zi en zijn grote voorganger Lao Zi maar niet minder een uiterst waardevolle inleiding in de menselijkheid die deze wijsgeren nastreefden; een werk waaruit veel samenhangen en diepe inzichten duidelijk worden]

2.4 Westerse tradities

2.4.1 Westerse tradities algemeen
--Peter Kingsley (briljant wetenschapper, tevens 'leraar' in de traditie van Empedokles, zie vervolg) laat wetenschappelijk gefundeerd zien dat niet Plato en Aristoteles de grote erfgenamen zijn van Parmenides, Empedokles en Pythagoras maar dat zij de laatsten onjuist interpreteerden. Zij waren priesters-genezers (ofwel 'sjamanen') die speciale methoden hadden om leken tot inzicht te begeleiden (vooral incubatie, het liggen in stilte, en met als doel: het openen van het bewustzijn voor wat verder gaat dan de kleine wereld die we ons zelf voorstellen). Peter Kingsley toont grote overtuigingskracht bij zijn stelling dat de basis van onze Westerse beschaving door deze personen en niet door Plato en Aristoteles is gelegd. Zij legden er juist nadruk op dat de wetenschap en de kennis die zij als eerste brachten (Parmenides wordt - om enkele van meerdere voorbeelden te noemen - de vader van de logica genoemd, Empedocles van de leer van de vier elementen en Pythagoras van de getallenleer) in dienst van de goden dienen te staan, en niet zoals Kingsley van de latere rationalistische wetenschap en filosofie beweert, los daarvan een eigen leven mogen leiden (wat in navolging van Plato en Aristoteles in de Westerse filosofie en wetenschap de norm werd). Kingsley ziet het als zijn roeping de traditie van Empedokles (die overigens nog tot de zestiende eeuw in het soefisme voortleefde, en ook verbonden is met het hermetisme als magisch-filosofische leerweg) in het Westen opnieuw tot leven te brengen, om als tijdelijk doorgeefluik te fungeren voor het overbrengen van de essentie van de Westerse cultuur - die zijns inziens snel haar einde nadert - naar een volgende cultuurfase (zie ookwww.peterkingsley.org en van de daar verkrijgbare CD's en DVD's van steeds zeer boeiende lezingen en workshops vooral ook de 2 CD's met de titel 'The Language of the birds and the secrets of depression'). Het boek uit 1996 is proefschrift geweest en bevat veel 'technische' informatie. In de andere boeken komt die iets minder voor en wordt zij ook meer achterin geplaatst, zodat er steeds meer accent komt te liggen op de stellingen van Peter Kingsley zelf die hij met zeer grote overtuigingskracht naar voren brengt: zijns inziens hebben Parmenides en Empedokles en Gorgias ons juist nu veel te zeggen! Het zijn wel boeken die een pittige leesinspanning vergen, ook intellectueel maar vervolgens vooral vanwege de implicaties voor de lezer(es) en zijn (haar) ontwikkeling zelf. Er zijn buitengewoon opvallende parallellen tussen enerzijds de opvattingen van Parmenides en Empedokles over het Ene als grond van de tegengestelden en anderzijds die van andere op deze site behandelde Westerse auteurs en tradities als Jacob Boehme, diverse 'gnostische' auteurs uit de eerste eeuwen, diverse hermetische tradities, diverse Soefi-tradities, en Oosterse als Advaita Vedanta en Zen, om me daartoe te beperken. Peter Kingsley stelt dat wij onze eigen oorsprongen in dat opzicht weer kunnen en moeten leren kennen, om dan pas het gesprek met het Oosten (en de tradities van andere culturen) aan te kunnen gaan. Peter Kingsley is voornemens over de (deels Oosterse!) herkomst van de opvattingen van Parmenides en Empedokles, en over wat hij als de essentie van de Westerse cultuur beschouwt, nog meer te publiceren

Cyrus H. Gordon, Vóór de Bijbel: het gemeenschappelijk verleden van de Griekse en de Hebreeuwse beschaving, Utrecht/Antwerpen (Aula) 1966

Peter Kingsley, Ancient Philosophy, Mystery, and Magic: Empedocles and Pythagorean Tradition, Oxford (Clarendon Press) 1996, 422pp.

Peter Kingsley, Verborgen plaatsen van wijsheid: Een revolutionaire visie op de wortels van onze beschaving: De erfenis van Parmeneides,[met uitgebreide lijst van bronnen, met noten, en met register,] Deventer (Ankh-Hermes) 2003, 179pp.

Peter Kingsley, Reality,[ met uitgebreide eindnoten,] Inverness, CA (The Golden Sufi Center) 2003, 591pp.

Peter Kingsley, A Story Waiting to Pierce You: Mongolia, Tibet and the Destiny of the Western World,[ including abundant Notes,] Point Reyes, CA (The Golden Sufi Center) 2010, 175 pp.

2.4.2 Jodendom en christendom en islam algemeen
--zie voor een grote hoeveelheid zeer relevante historische informatie en literatuurverwijzingen de website Bible Origins
N.B. 1. de auteur doet vooral veel belangrijk voorwerk, er zijn ongetwijfeld nog vele toelichtingen van details en aanvullingen en uitbreidingen van grote lijnen denkbaar door bijvoorbeeld de nieuwe gegevens over het Evangelie van Thomas en andere geschriften van christelijke groeperingen die niet in het Nieuwe Testament terecht zijn gekomen; 2. zijn website is wel een prachtig voorbeeld van hoever iemand kan komen door goed te zoeken en kritisch te lezen (zie ook de waardevolle toelichting op de uitgangspunten en methoden die hij hanteert!) en vooral van het weergeven van relevante passages direct op internet zodat met een paar (... :-) ) drukken op de knop voor iedereen die toegang tot internet heeft, een ongelooflijke hoeveelheid inzicht beschikbaar komt - al is van de lezer afhankelijk hoeveel daarvan en hoe kritisch dat gebruikt wordt voor de ontwikkeling en verbreiding van verder inzicht
algemene vergelijking van West en Oost op het punt van het omgaan met tegenstellingen of dualiteit en enkele andere puntenmijn samenvattende lezingstellingen en verwijzingen

Guus Kuijer, Hoe een klein rotgodje God vermoordde, Amsterdam (Atheneum - Polak & Van Gennep) 2006, 167pp.

Stephen Hodge, De Dode-Zeerollen: Oorsprong en essentie, [met Chronologie van Judea, Literatuur, Verklarende woordenlijst en Register, ]Deventer (Ankh-Hermes) 2002, 239 pp.

Burton Mack, Wie schreven het Nieuwe Testament werkelijk?: Feiten, mythen en motieven, Deventer (Ankh-Hermes) 1997

J. Slavenburg, De oerknal van het christendom: Veelkleurig perspectief van een impuls, [met uitgebreid notenapparaat inclusief literatuurverwijzingen, en met waardevol register,] Haarlem (Rozekruis Pers) 2003, 219 pp.

Jacob SlavenburgValsheid in geschrifte: De gespleten pen van de bijbelschrijvers, Zutphen (Walburg Pers) meerdere drukken

Martin Palmer, De Tao van Christus: De ontdekking van een christelijke beschaving in het oude China: Met de 'Jezussoetra's', Chinees-christelijke teksten uit de 7e tot de 11e eeuw, [met illustraties en literatuurverwijzingen, ]Utrecht / Amsterdam (Kosmos-Z&K) 2001, 223 pp.

Theun de Vries, Ketters:Veertien eeuwen ketterij, volksbeweging en kettergericht, Amsterdam (Querido) meerdere drukken

Willem Zuidema, Gods partner: ontmoeting met het jodendom, Baarn (Ten Have) meerdere drukken

Isaak wordt weer geofferd: de verwerking van de holocaust door Jodendom en Christendom, door Willem Zuidema, Edward van Voolen, Awraham Soetendorp en Cees den Heyer, Baarn (Ten Have) 1980

Boudewijn Koole, Voorbij het patriarchaat: tegenbeelden van de westerse kultuur, Kampen (Kok Agora) 1989 

Charles A. Gieschen, 'THE DIVINE NAME IN ANTE-NICENE CHRISTOLOGY', in: Vigiliae Christianae 57,2 115-158; dit artikel vormt een samenvatting en voortzetting van Gieschen's eerdere grote studie Angelomorphic Christology: Antecedents and Early Evidence (AGJE 42: Leiden / Cologne (Brill) 1998), een uitgebreid en duur werk van groot belang voor een nieuwe visie op de ontwikkeling van het christendom uit het Jodendom omdat het recht doet aan vele historische feiten omstandigheden die tot nu toe niet in rekening gebracht werden en dat hier doet in een onmiskenbare samenhang met de verder - soms slechts enige decennia lang - bekende feiten over het Jodendom in de Hellenistische tijd en zijn verschillende bronnen en takken. Bovendien blijken de feiten die in deze studie centraal staan, het profeetschap van Jezus die bij de christenen de hoogste naam ontvangt d.w.z. met de God van de Joden gelijk wordt gesteld, en alle bronnen daarvoor in de Joodse teksten binnen en buiten de officiële canon en alle bewijzen daarvan in de christelijke teksten buiten en binnen het latere Nieuwe Testament, te verklaren waarom het Rabbijnse jodendom de christenen afwees (want zij verhieven Jezus tot het niveau van God) en waarom de Islam later bij Joden- en christendom aanknoopte (het wees net als het Rabbijnse jodendom de goddelijkheid van de profeet af, maar stelde het profeetschap wel voorop net als het vroege en speciaal het niet-Westerse christendom, zie verderop over de christenen in het Oosten van het Romeinse Rijk). Bovendien laat het zien dat ook in typisch Hellenizerende christelijke stromingen zoals sommige gnostische, deze tradities (bijvoorbeeld in de vorm van 'de geheime naam') voorkwamen en dat zij later door de centristische (katholieke) christenen, mede daarom werden afgezwakt en afgewezen. De duidelijkste reden voor deze latere verzwakking was echter dat het gebruik van de Joodse Godsnaam, het tetragrammaton, inmiddels grotendeels was verdwenen. Joden - zeker zij die niet Grieks of Latijn spraken en schreven - kwamen bijna niet meer in de christelijke kerken (zeker in die in het Westen en in het Griekssprekende deel van het Oosten van het Romeinse Rijk, dus wellicht nog wel in die van het Oosten waar semitische talen werden gesproken, Aramees en later vooral Syrisch) voor na een paar eeuwen, of telden niet meer mee. Volgens Gieschen vereerden de oudste christenen Jezus als God, als mede-Schepper met en volledige representant van de God van de Joden, zijn volk; en zijn bewijzen zijn zeer sterk.

André Zegveld, Tot vrijheid bestemd: spiritualiteit en geloofsbelijdenis, Baarn 1994, 229pp. [geen historisch boek maar een boek dat met gebruikmaking van de beste bronnen en moderne inzichten een samenvattende interpretatie of weergave van de boodschap van christenen en hun bijbel neerzet - in de vorm van een uitleg van een van de oudste geloofsbelijdenissen, de apostolische - , die zeer menselijk en algemeen herkenbaar is voor moderne mensen, en vanuit dat perspectief de kerkelijke traditie sterk relativeert en op haar plaats zet; buitengewoon intelligent en waardevol; buitengewoon inspirerend en gedachtenrijk; geen fundamentalisme maar fundamentele openheid, geen substantialisme maar vernieuwing vol verbeelding, geen structurele onderdrukking en kolonialisme maar vrijlatend liefhebben]

Terug naar bovenaan pagina

2.4.3 Wortels van Jodendom en christendom en islam
--zie voor een grote hoeveelheid zeer relevante historische informatie en literatuurverwijzingen de website Bible Origins
N.B. 1. de auteur doet vooral veel belangrijk voorwerk, er zijn ongetwijfeld nog vele toelichtingen van details en aanvullingen en uitbreidingen van grote lijnen denkbaar door bijvoorbeeld de nieuwe gegevens over het Evangelie van Thomas en andere geschriften van christelijke groeperingen die niet in het Nieuwe Testament terecht zijn gekomen; 2. zijn website is wel een prachtig voorbeeld van hoever iemand kan komen door goed te zoeken en kritisch te lezen (zie ook de waardevolle toelichting op de uitgangspunten en methoden die hij hanteert!) en vooral van het weergeven van relevante passages direct op internet zodat met een paar (... :-) ) drukken op de knop voor iedereen die toegang tot internet heeft, een ongelooflijke hoeveelheid inzicht beschikbaar komt - al is van de lezer afhankelijk hoeveel daarvan en hoe kritisch dat gebruikt wordt voor de ontwikkeling en verbreiding van verder inzicht

C.J. Labuschagne, Gods oude plakboek: Visie op het Oude Testament, 's-Gravenhage (Boekencentrum) 1978

Israel Finkelstein & Neil Asher Silberman, De Bijbel als mythe: opgravingen vertellen een ander verhaal,[ met kaarten, tabellen en andere illustraties, en met uitgebreide en naar onderwerp ingedeelde Bibliografie en uitgebreid Register,] Den Haag (Uitgeverij Synthese) 2006, 448pp.

Gabriele Boccaccini, Roots of Rabbinic Judaism: An Intellectual History from Ezekiel to Daniel, Grand Rapids (USA) / Cambridge (UK) (Eerdmans) 2002,[ with Notes, Index and extensive Bibiography,] 230 pp.

Idem, Beyond the Essene Hypothesis: The Parting of the Ways between Qumran and Enochic Judaism,[ with Notes, extensive Bibliography, and Indexes,] 230 pp.

2.4.4 Teksten die buiten de Westers-christelijke en/of joodse canon bleven
-- het boek van April DeConick (specialist op het terrein van de vroege joodse en christelijke mystiek en de vroegchristelijke stromingen en teksten, speciaal - maar zeker niet alleen! - het Evangelie van Thomas) zie ook haar website www.aprildeconick.comwww.forbiddengospels.webblog.com

The Other Bible: Jewish Pseudepigrapha, Christian Apocrypha, Gnostic Scriptures, Kabbalah, Dead Sea Scrolls, Edited with Introductions by Willis Barnstone, New York (Harper SF) meerdere drukken

April Deconick, The Thirteenth Apostle: What the Gospel of Judas Really Says, London / New York (Continuum) 2007, 202 pp. (2e druk 2009.) N.B. Zie toelichting hier direct boven! Eerste druk ook in het Nederlands verschenen.

Jacob Slavenburg/Willem Glaudemans, De Nag Hammadi-geschriften: een integrale vertaling van alle geschriften uit de Nag Hammadi Codices en de Berlijnse Codex: volledig herziene en geactualiseerde editie, Deventer (Ankh-Hermes) 2004

Martin Palmer, De Tao van Christus: De ontdekking van een christelijke beschaving in het oude China: Met de 'Jezussoetra's', Chinees-christelijke teksten uit de 7e tot de 11e eeuw, [met illustraties en literatuurverwijzingen, ]Utrecht / Amsterdam (Kosmos-Z&K) 2001, 223 pp.

2.4.5 Andere waardevolle Westerse teksten
--zie voor een algemene vergelijking van West en Oost op het punt van het omgaan met tegenstellingen of dualiteit en enkele andere punten mijn samenvattende lezingstellingen en verwijzingen

Corpus Hermeticum, Ingeleid, vertaald en toegelicht door R. van den Broek en G. Quispel, Amsterdam (In de Pelikaan) 1991

Asclepius: [De Volledige Openbaring*], Ingeleid, vertaald en toegelicht door G. Quispel, Amsterdam (In de Pelikaan) 1996 --- *Dit is de ondertitel die de vertaler verkiest; hij heeft bij gelegenheid persoonlijk en nadrukkelijk gezegd dat de in de gedrukte uitgave op de titelpagina vermelde ondertitel niet zijn keus is (dit klopt met de uitleg van de titel op blzz. 263-266)

Hermes Trismegistus: Inleiding, Teksten, Commentaren: Roelof van den Broek,[ met woorden vooraf van Joost Ritman als stichter van de Bibliotheca Philosophica Hermetica en initiator van het vertaalproject van de hermetische geschriften, E. Oosterwijk-Ritman als Algemeen Directeur van de BPH, en van de auteur, en met een zeer uitgebreide literatuuropgave], Amsterdam (In de Pelikaan) 2006, 365pp.

Willem van Saint-Thierry, De Gulden Brief: Vertaald uit het Latijn, ingeleid en geannoteerd door broeder Guerric Aerden o.c.s.o., cisterciënzer abdij Zundert, [met Inleiding en Bijlagen waaronder Registers van bijbelverwijzingen, persoonsnamen en trefwoorden, en Bibliografie, ]Kampen (Uitgeverij Ten Have) 2005, 199pp.

Meister Eckhart, Over God wil ik zwijgen: [I] De traktaten: Vertaald door C. O. Jellema, Groningen (Historische uitgeverij) 1999-2e druk, [met Nawoord van C.O. Jellema, ]199pp.

Idem, Over God wil ik zwijgen: II Preken: Vertaald door C. O. Jellema, Groningen (Historische uitgeverij) 2001, [met Nawoord van C.O. Jellema, en met Vergelijkingstabel van de nummering]323pp.

K.O. Schmidt, Meester Eckeharts weg tot kosmisch bewustzijn: Een leidraad voor praktische mystiek, Haarlem (Rozekruis Pers) 2003-3e druk, 170pp.

Farid ud-Din Attar, De samenspraak van de vogels,[ nieuwe vertaling door Aleid C. Swierenga, op basis van eerder door de Zuid-Afrikaan Raficq Abdullah en de Nederlander Carolus Verhulst gekozen en vertaalde en in 1924 uitgegeven verzen uit het grotere gelijknamige werk,]Rotterdam (Synthese) 2009, 93 pp.

De wolk van niet-weten, vertaling van The cloud of unknowing, door André Zegveld, Nijmegen (Gottmer) meerdere drukken

Inwijding in het ongeweten weten: Vertaling van The Book of Privy Counselling, Nijmegen (Gottmer) 1984 

Taulers weg naar binnen: Bloemlezing uit de preken van Johannes Tauler, 1300-1361: Samengesteld en van een inleiding voorzien door Peter Huijs, Haarlem (Rozekruis Pers) 2005, 93pp.

J. A. Comenius, Het Labyrinth der Wereld en Het Paradijs des Harten, Amsterdam (Schors) z.j.

J. A. Comenius, Via Lucis: De Weg van het Licht, Amsterdam (In de Pelikaan) 1992

J. A. Comenius, UNUM NECESSARIUM [Het Ene Nodige], Haarlem (Rozekruis Pers) 1983

André Zegveld, Een plaats om te wonen: over spiritualiteit en menswording, Baarn 1993, 181 pp.; [mijns inziens een magistrale visie op leven, mens en God gebaseerd op de Joodse heilige geschriften - de roeping om een bijzonder volk te zijn vanuit het perspectief van de schepping die nog afgemaakt wil worden doordat God in de mens tot leven komt en die mens daardoor boven zichzelf uitstijgt - in een universele interpretatie in de lijn van de christelijke traditie - met sterke nadruk op zowel het Nieuwe Testament als op vele lezingen van dezelfde verhalen als voortgezet in de levens van mensen en - dus ook - in nieuwe verhalen; vakmatig sterk onderbouwd en buitengewoon rijk in de verwerking van vele belangrijke bronnen; zowel een eigentijdse vertaling van zeer oude lezingen en uitleggingen als een actuele boodschap voor mensen binnen en buiten genoemde tradities, wat in beide gevallen enige tijd en zorgvuldig lezen zal vragen maar waarschijnlijk met zeer veel vrucht; geen fundamentalisme maar fundamentele openheid, geen substantialisme maar vernieuwing vol verbeelding, geen structurele onderdrukking en kolonialisme maar vrijlatend liefhebben]

André Zegveld, Over God: zoeken naar Zijn plaats in mijn verhaal, Tielt (Lannoo) 2004-2e druk, 213 pp.; [waardevolle lezing van bijbelse teksten met bespiegelingen over het licht dat zij op het leven werpen; prachtige taal, beelden en gedachten; zonder universele pretenties maar wel staand binnen de eigen - christelijke - traditie; impliciet veel waardevolle aanzetten tot denken over modern leven en vele aspecten daarvan, en over mystiek; in een aantal opzichten persoonlijker dan de andere boeken van de auteur, in de zin dat hij meer reflecties biedt over de betekenis van een en ander voor hem zelf, (als) op hem betrokken]

Roelof Tichelaar, De weg naar overgave: is thuiskomen in jezelf, Kampen (Ten Have) 2006, 88pp.

Roelof Tichelaar, Genade als spirituele kracht, Kampen (Ten Have) 2004, 176pp.

Roelof Tichelaar, Ik wil alleen maar aardig zijn: Over het stellen van grenzen, Kampen (Ten Have) 2007-2e druk, 96pp.

Peter Kingsley, Reality,[ met uitgebreide eindnoten,] Inverness, CA (The Golden Sufi Center) 2003, 591pp. (zie onder 2.4.1.)

Hans Stolp, Tien levenslessen voor deze tijd, Deventer (Ankh-Hermes) 2009, 138pp.

André Zegveld, WORDEN WAT GOD IS: Mensen op het spoor van God brengen, Tielt (Lannoo) 2009, 189pp.; [fijnzinnige en praktische overwegingen gebaseerd op een cursus voor pastores; ze overstijgen de vaak grauwe kanten van de praktijk zo ver dat ze onvoorstelbaar inspirerend daarvoor zijn, en doen tegelijk recht aan zowel vele onvolkomenheden van die praktijk als de perspectieven waarin die praktijk tot leven blijkt te komen; prachtige taal en denkbeelden; Zegveld herhaalt hier wat hij ook elders een keer stelt: deelname aan de wekelijkse viering van 'de maaltijd van de Heer' is wel een basis om dit allemaal mee te krijgen en te maken]

Terug naar bovenaan pagina

2.5 Verhouding Oost en West

2.5.1.1 Oosters en Westers denken

--zie allereerst ook onder "Zen: Zen en filosofie: Abe, Loy"
--zie ook onder "Zen, boeddhisme en psychologie: (in ieder geval) Harding"
--zie ook onder "Zen en cultuur: Pirsig, Loy"
--zie voor een algemene vergelijking van West en Oost op het punt van het omgaan met tegenstellingen of dualiteit en enkele andere punten 
mijn samenvattende lezing met stellingen en verwijzingen
--de werken van Alan Watts zijn zeker in sommige opzichten gedateerd maar niettemin erg waardevol voor wie een voorbeeld zoekt van inspiratie en culturele invloed in de context van Oosters en Westers denken: het verslag van een verkenning, een ontmoeting en een worsteling waarin de bevrijding uit Westerse eenzijdigheden en de waarde van levensbeschouwelijke, artistieke en andere Oosterse invloeden sterker naar voren komen dan nieuwe ethische inspiraties; zijn autobiografie 'In My Own Way' is een uiterst leesbare en handige introductie; het boekjeVerstilde Geest bevat latere lezingen en geeft een beknopte maar toegankelijke introductie in enkele essentiële zaken
--het boek van Hadot biedt vooral veel (grondig en diepgaand) inzicht in de Westerse spiritualiteit en de samenhang ervan met filosofie en theologie, en biedt als zodanig ook een goed uitgangspunt voor vergelijking met "het Oosten"



Thich Nhat Hanh, De zon in je hart, Amsterdam (Karnak) 1988, 174 pp.

O.D. Duintjer, Rondom metafysica: Over "transcendentie" en de dubbelzinnigheid van metafysica, Meppel (Boom) 1988

O.D. Duintjer, Hints voor een diagnose, in verband met Kant, Baarn 1988

De Verbeelding van het Denken: Geïllustreerde geschiedenis van de westerse en oosterse filosofie, onder redactie van J. Bor/E. Petersma(beiden tekst)/J. Kingma(beeld), Amsterdam (Contact) 1996

Alan Keightley, Een druppel Zen in ieders beker, Den Haag (Mirananda) 1988

Alan Watts, Lof der onzekerheid: Inleiding tot de psychologie van de religieuze ervaring, Baarn 1981

Alan Watts, Psychotherapy East and West, meerdere uitgaven en drukken

Alan Watts, The Book: On the Taboo Against Knowing Who You Are, meerdere uitgaven en drukken

Alan Watts, Behold the Spirit, A Study in the Necessity of Mystical Religion, meerdere uitgaven en drukken

Alan Watts, The Supreme Identity: An Essay on Oriental Metaphysic and the Christian Religion, meerdere uitgaven en drukken

Alan Watts, Beyond Theology: The Art of Godmanship, meerdere uitgaven en drukken

Alan Watts, In My Own Way: An Autobiography 1915-1965, meerdere uitgaven en drukken

Alan Watts, Verstilde geest: Een introductie tot meditatie, Deventer (Uitgeverij Ankh-Hermes bv) 2001, 142 pp.

Pierre Hadot, Philosophy as a Way of Life: Spiritual Exercises from Socrates to Foucault, Edited with an introduction by Arnold I. Davidson, Translated by Michael Chase, [with select bibliography and outstanding index of subjects and names, ]UK Oxford / USA Malden MA (Blackwell) 1998-5th printing, 309 pp. [inmiddels ook in het Nederlands vertaald]

Terug naar bovenaan pagina

2.5.1.2 Westerse leraren van Oosterse tradities

Andrew Rawlinson, The Book of Enlightened Masters: Western Teachers in Eastern Traditions, Chicago and La Salle, Illinois USA (Open Court) 1997

2.5.2 Een oorspronkelijke invalshoek--zie allereerst onder "Westerse tradities algemeen" (de werken van Kingsley)

Olga Kharitidi, Het pad naar de sjamaan, Utrecht (Bruna) 1997-2e druk

Olga Kharitidi, Meester van de dromen, Utrecht (Bruna) 2001

9. Achtergrond van de lijst

Sinds 1977 heb ik de Oosterse - en sinds de twintigste eeuw ook Westerse - traditie van Zen (Chinees: Ch'an, Koreaans: Son; letterlijke betekenis: meditatie) leren kennen, als praktische oefening in het wekken van inzicht "in zichzelf en de hele verdere wereld". Het moet gezegd worden dat mijn kennis in vele opzichten slechts van afstand of indirect is, en dat ik bij nader inzien in veel zaken meer theoretisch dan praktisch thuis geraakt ben (deze praktische zaken moet overigens ieder in zekere zin zelf uitvinden: welke mogelijkheden er zijn, wat het beste bij haar of hem past, enzovoort!). Wel heb ik indertijd een behoorlijk aantal intensieve meditatieweken meegemaakt.
Opmerkelijk aan diverse Oosterse stromingen en tradities die ik heb bestudeerd, is dat daarin het omgaan met eenzijdigheden, met verabsoluteringen en dualismen in tegenstelling tot in de meeste Westerse tradities een belangrijk onderdeel van de training is: het thema van eenheid en dualiteit (vergelijk bijvoorbeeld het denken van de Indiase boeddhist Nagarjuna, of van de taoïstische filosofie van yin en yang) leidt tot een denkwijze en een levenspraktijk die er op uit is om "vloeiend" met de werkelijkheid mee te gaan, om eerst goed contact te maken met de werkelijkheid en zichzelf (inclusief het aspect van het niet-zijn ofwel er niet aan gehecht zijn), en vervolgens bijna intuïtief tot de juiste handeling of reactie te komen. Onthechtheid en belangeloze inzet is een basiswaarde. De afwisseling tussen zichzelf worden en zichzelf geven of verliezen is een heel subtiel spel, en is als levensopdracht nooit af.
Zie voor een algemene vergelijking van West en Oost op het punt van het omgaan met tegenstellingen of dualiteit en enkele andere punten 
mijn samenvattende lezing met stellingen en verwijzingen. De conclusie die ik hier uit die vergelijking trek is dat men overal een weg kan vinden maar dat het er om gaat de weg te vinden die werkelijk naar de 'bron' voert en de eenheid werkelijk herstelt. Welke weg dat is hangt af van waar men zich bevindt ten opzichte van die bron! Een weg bestaat uit trajecten die een geheel verschillend karakter kunnen hebben, per weg en per persoon. Ik ben ervan overtuigd dat er zowel in het Westen als in het Oosten aanwijzingen te vinden zijn voor wie oprecht op zoek is. Gelukkig is degene die goede adviezen en reisgenoten mag vinden, en die al gaande ontdekt wat haar of zijn eigen weg is!

Mijn - zoals gezegd beperkte en gedeeltelijke - kennismaking met Zen en met het boeddhisme, evenals met het Oosterse denken en leven in het algemeen (als je zo breed mag generaliseren voor een moment), is een onderdeel gebleken van een veel uitgebreidere ontwikkeling, zonder daarmee geheel samen te vallen. Tot welke nieuwe vormen dit zal leiden staat nog lang niet vast; de ontwikkeling is nog lang niet uitgekristalliseerd. Oost en West beïnvloeden elkaar wederzijds. Uit de geschiedenis kunnen we leren dat dergelijke ontwikkelingen bepalend zijn voor religies en hun rol in de samenleving; zie maar aan het ontstaan van het Christendom en het Jodendom als zustergodsdiensten in de ruime periode omstreeks de verwoesting van de Tweede Tempel in 70 na Chr. en in de eeuwen daarna. Jezus was nog geen 'aanhanger van het christendom' - laat staan de stichter van een staatsreligie - maar zijn volgelingen, waar later het christendom uit groeide, vormden eerst 'christelijke' vormen van Jodendom of Joods 'christendom' - naast vormen waarin Joodse elementen terugtraden ten opzichte van niet-Joodse (bijvoorbeeld in taal en voorstellingen, maar nog niet in afwijzing van 'Jodendom' als zodanig) - en de huidige religies jodendom en christendom - beide met een claim op de heilige Joodse geschriften en op de voortzetting van die traditie - zijn binnen de context van de ontmoeting van etnisch-Joodse en Hellenistische culturele tendenzen ontstaan in oppositie ten opzichte van elkaar! Iedere religie is syncretistisch, orthodoxie is een (zelf-)gekozen werkelijkheid. Een van de manieren waarop de zaken mis kunnen gaan, is als onkritisch nieuwe uiterlijke vormen of bepaalde nieuwe ideeën voor de vaste waarheid worden aangezien. Beter is het goed te luisteren naar onszelf, naar de anderen om ons heen, en de goede afstemming te vinden. De waarde van vele elementen zal zich in de praktijk moeten uitwijzen, en dat kan verschillend uitpakken omdat verschillende groepen mensen verschillende behoeften hebben, en er meerdere varianten mogelijk zijn die kunnen slagen. En op het persoonlijke vlak ligt dat net zo gevoelig: er is een verschil tussen bevrijding uit eigen (bijvoorbeeld Westerse) eenzijdigheden, overname van nieuwe (bijvoorbeeld Oosterse) ideeën of rituelen, en de vestiging van waardevolle 'nieuwe' tradities (bestaande uit een integratie) op de langere termijn en als onderdeel van een samenleving die natuurlijk zelf ook volop in ontwikkeling is. Daarbij is de kennis en de studie zowel van de eigen tradities als van de nieuwe beide van groot belang, evenals van onze samenleving en haar problemen. Wanneer we stevig geworteld zijn in nieuwe of langer bestaande tradities-in-ontwikkeling, zullen we de veranderingen die op ons af zijn gekomen, beter kunnen verwerken. Het zal gaan om een evenwicht zoeken tussen veiligheid en zekerheid en stabiliteit enerzijds, en openheid en vernieuwing anderzijds.

Het zal mijns inziens nuttig zijn om lijstjes te maken van concrete problemen of onduidelijkheden in opvattingen die in dit verband kunnen ontstaan of al om oplossing vragen (zie ook eldersvoor een nog iets uitgebreidere behandeling van vergelijkbare zaken).
Met betrekking tot de verhouding van leken en religieuzen sta ik op het standpunt dat deze in spiritueel opzicht niet wezenlijk verschillen, het verschil zit hem in de mate waarin training en oefening bepaald worden door nabijheid of afstand tot de gangbare maatschappelijke rollen, niet tot de vraag of de oefening en training in de ene rol spiritueel dieper gaat dan in de andere. In zekere zin zijn religieuzen maatschappelijk gezien niet anders dan spirituele dienstverleners aan anderen (inclusief het zich verdiepen in en beoefenen van het religieuze "spel" als zodanig - waarbij ik spel als een vrijblijvende maatschappelijk nuttige creatieve oefening zie), zoals anderen andere diensten verlenen. Die dienstverlening brengt dan vervolgens wel een eigen vakkundigheid met zich mee, maar die is niet spiritueler dan de uitoefening van andere rollen. Deze visie kan ook de vraag van het levensonderhoud van religieuzen helpen oplossen. Uiteraard zijn sommigen vrijer om voor een specifiek religieuze levenswijze te kiezen dan anderen; dat maakt hen echter niet spiritueler. Ik zie giften aan religieuzen niet als verdienste en zeker niet als plicht maar als stimulans om die dienstverlening op termijn tot haar recht te laten komen. Voor een uitermate verhelderend overzicht van deze verhouding zie de interessante en rijke studie van Ilana Silber over de verhouding van monniken en leken (zie mijn bespreking voor meer informatie), speciaal in het historische Theravada boeddhisme in Azië en in het middeleeuwse Rooms-katholicisme; deze studie heeft de vergelijkende sociologie als uitgangspunt.
Een opvatting waarover misverstanden kunnen ontstaan is de visie op het "ik" of "zelf". Wanneer in het boeddhisme over de grote waarde van het niet-zelf gesproken wordt, is de meest oorspronkelijke achtergrond dat men niet gehecht hoeft te zijn aan zaken, aan eigen karaktertrekken, aan andere dingen of mensen, of wat dan ook. Belangrijk is dat men vrij wordt ten opzichte van de macht die men als "ik" of "zelf" kan uitoefenen (oorspronkelijk was dit een verzet tegen de brahmaanse leraren die zich met de opperste macht vereenzelvigden, daaromlegden de oudste boeddhisten nadruk op het niet-zelf). Deze visie betekent echter niet dat het geen waarde zou hebben om een sterke geest of sterk "ego" in de psychologische zin te ontwikkelen; dat kan immers heel goed onthecht functioneren, als men zich niet vastlegt op een interpretatie van sterk als inflexibel (daar kan het Westen wat van het Oosten leren). Een sterk, onthecht ofwel flexibel "ik" of "zelf" of "geest" is het beste instrument om verantwoordelijk en respectvol in het leven te staan als persoon, met inbegrip van het historisch-wetenschappelijke en politiek-sociale bewustzijn (waar het Oosten wellicht iets van het Westen kan leren). Verlichting - die wijsheid en mededogen omvat - en verwerkelijking "beginnen" met goed luisteren en evenwicht vinden; vervolgens wisselen alert blijven en (niet-)handelen elkaar "eindeloos" af. Men kan deze flexibele manier van omgaan een niet-dualistische noemen, zoals buitengewoon helder geanalyseerd en toegelicht in de werken van David R. Loy, en tot uitdrukking komend in vele daarin besproken klassieke teksten uit het Oosten (en het Westen!), en ook in de hierboven genoemde literatuur van Sh. Suzuki en Dogen Kigen en Abe. In de niet-dualistische relatie van zelf en wereld bloeien beide op, worden beide verlicht. Introspectie is daar maar een onderdeel van, in de zin dat introspectie en de wereld zien niet los van elkaar staan, integendeel. Het ik verdwijnt niet, de wereld verdwijnt niet, maar valse zekerheden en veiligheden kunnen vervangen worden door de echte die er toe doen; en zekerheden en veiligheden hebben wij echt nodig, zij het ook verschillende in de wisselende omstandigheden waarin wij ons kunnen bevinden. Waarbij de boeddhistische opvatting van de leegheid van de werkelijkheid ("vorm is leegheid; leegheid is vorm") de basis verwoordt voor en de hoop op verandering, en tegelijk erop wijst dat die basis samenvalt met de veranderende maar ook veilige en zekere werkelijkheid zelf.
Koan-teksten - een specialiteit van Zen die in de vorm van rituele dialogen tussen leerling en meester verwijst naar de universele uitdaging die het leven als geheel en de bijzondere aspecten ervan voor ieder individu op ieder moment vormen en aan de hand waarvan het individu al oefenend zijn vaste patronen kan ontwikkelen tot meer openheid - zijn een interessante materie maar spelen los van het historische, literaire en intellectuele belang in de eerste plaats een rol als hulpmiddel bij het persoonlijk onderricht en de persoonlijke studie (gericht op de realisering van verlichting), en dienen derhalve ook binnen die context aan de orde te komen, ... en vervolgens weer 'achtergelaten' (de rol van koans moet noch onder-, noch overschat worden)! Er is ook een Westerse koan-literatuur in ontwikkeling.
Voor de samenhang tussen Zen, boeddhisme en het ondersteunen van de staat, en zelfs van oorlog en geweld is een uiterst waardevolle en verhelderende studie verschenen van Brian (Daizen) Victoria (zie mijn uitgebreide samenvatting met commentaar).
Voor een zeer belangrijke visie op een aantal van de punten genoemd in deze paragraaf 'Achtergrond van de lijst' zie: David Brazier, Het nieuwe boeddhisme: Suggesties voor een andere leefwijze, Rotterdam (Asoka) 2003, 316pp. (de link verwijst naar mijn bespreking waarin ik op sommige punten in ga).

Zie voor een algemene vergelijking van West en Oost op het punt van het omgaan met tegenstellingen of dualiteit en enkele andere punten mijn samenvattende lezing met stellingen en verwijzingen.

De laatste jaren ben ik - mede dank zij het briljante werk van Peter Kingsley, zie hierboven onder "Westerse tradities algemeen" - opnieuw onder de indruk geraakt van de mogelijkheid dat het sjamanisme niet zozeer een onontwikkelde culturele fase uit de prehistorie is, maar een ten onrechte onderschatte levende en levenskrachtige stroming is, wellicht opnieuw voor de toekomst.

Terug naar bovenaan pagina


 

[ Actuele links die naar deze webpagina verwijzen: ]
'

voor meer leuke en fascinerende info, kijk op:

http://www.bk-books.eu/bk.html